1 ARALIK DÜNYA AIDS GÜNÜ
“Tedaviye erken başlamak ve sistemli olarak kullanmak, hastalığın ilerlemesini denetim altına alırken bir yandan da bulaşma riskini azaltır. Tedavi cinsel yolla bulaşın önlenmesinde %99, damardan ilaç kullanımı ile bulaşın önlenmesinde %74 tesirlidir.” diyen Enfeksiyon Hastalıkları Uzmanı Prof. Dr. G. Dilek Arman; “HIV enfeksiyonu ile AIDS ortasındaki fark nedir?” sorusunu cevaplarken, “Tek bir cinsel münasebetin bile bulaşma ile sonuçlanabileceği akılda tutulmalıdır.” diye de ekledi.
HIV enfeksiyonu ile AIDS ortasındaki fark nedir?
HIV enfeksiyonu, İnsan Bağışıklık Yetmezlik Virüsü’nün bedene girmesiyle oluşan bir durumdur. Başlangıçta teneffüs yolu enfeksiyonu üzere bazen lenf bezlerinin şişmesi biçiminde kendini gösterir. Bazen de belirtiler 2-4 hafta içinde geriler ve sessiz yani belirtisiz uzun bir periyot formunda seyreder. Fakat bu müddet zarfında da virüs yavaş da olsa bedende çoğalmaya ve savunma hücrelerini azaltmaya devam eder.
AIDS ise bağışıklık sisteminin önemli halde zayıflamasına ve makul enfeksiyonlara yahut kanserlere karşı direncin azalmasına neden olan ileri bir evredir. Tedavi edilmeyen HIV enfeksiyonu 7-15 yıl içinde AIDS’e dönüşür, lakin erken teşhis ve tedavi ile HIV’in ilerlemesi önlenebilir.
HIV nasıl bulaşır?
HIV, beden sıvıları aracılığıyla bulaşır. En yaygın bulaşma yolları şunlardır:
- Cinsel yolla: Virüsü taşıyan bir partner ile korunmasız cinsel bağ sırasında bulaşma tüm dünyada en yaygın bulaşma biçimidir. Bayana bulaşma erkeğe nazaran, homoseksüel münasebet ile bulaş heteroseksüel münasebete nazaran daha yüksektir. Tek bir cinsel alakanın bile bulaşma ile sonuçlanabileceği akılda tutulmalıdır.
- Kan yoluyla: Virüs içeren kan nakli yahut damar içi unsur kullanımında olduğu üzere paylaşılan iğneler ile ulaşabilir.
- Anneden bebeğe bulaş: Tedavi almayan anneden bebeğe geçiş doğum sırasında %10-30 oranında kelam hususudur. Ayrıyeten emzirme sırasında da bebeğe bulaşma olabilmektedir
HIV; tükürük, ter yahut hava yoluyla yayılmaz. Günlük toplumsal ilgiler ile tokalaşma, kucaklaşma ve öpüşme ile bulaşmaz. Bu nedenle virüsü taşıyan bireylerin toplumdan soyutlanması gerekmez.
HIV enfeksiyonu riskini arttıran durumlar nelerdir?
- Çok eşlilik ve korunmasız cinsel ilgi: Özellikle yeni yahut bilinmeyen bir partnerle korunmasız cinsel temas, yalnız HIV enfeksiyonu değil hepatit B, frengi, bel soğukluğu üzere pek çok cinsel yolla bulaşan hastalık için risk oluşturur.
- Diğer cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar: Özellikle cinsel yolla bulaşan öteki enfeksiyonların varlığı, HIV enfeksiyonu riskini 3-5 kat arttırır.
- Madde bağımlılığı ve ortak enjektör kullanımı: Hangi yolla olursa olsun uyuşturucu unsur bağımlılığı cinsel denetimi ortadan kaldıracağı ve çok eşlilik ve korunmasız cinsel bağlantı mümkünlüğünü arttıracağı için risk oluşturur. Damardan husus bağımlılığı ise tekrar yalnız HIV değil kan yolu ile bulaşan hepatit C ve hepatit B üzere enfeksiyonlar için de risk oluşturur.
- Kan transfüzyonu yahut organ nakli: 1980’li yıllarda kan yahut organ nakli yoluyla HIV bulaşı sık rastlanan bir durum ise de geliştirilen ileri testler ve bunların yaygın kullanımı ile bu yolla bulaş çok azaltılmıştır. Örneğin nakil için kan temini sağlayan Kızılay tarafından bulaştıktan sonra 5. gün üzere kısa müddette teşhise imkan sağlayan HIV virüsü RNA’sı bakılarak eser hazırlanmaktadır. Böylelikle teşhis konulamayan olgularda, bu yolla bulaşın önüne geçilmektedir.
HIV/AIDS ölümcül müdür?
Günümüzde HIV enfeksiyonu DSÖ’nün ölümcül listesinden çıkmış; ömür uzunluğu eşlik eden hastalıklar olarak tanımlanmıştır
Tedavi edilmeyen olgular 7-15 yıl üzere bir mühlet sonunda AIDS gelişerek ikincil enfeksiyonlar yahut kanserler nedeni ile ömürlerini kaybederken; günümüzde mevcut gelişmiş ve tek tablete sığdırılmış çoklu ilaç tedavileri sayesinde hayatı kısaltmayan enfeksiyon haline gelmiştir.
HIV ile infekte bireyler günümüzde ve giderek daha fazla oranda HIV dışı nedenlerle ömürlerini kaybetmektedirler.
HIV/AIDS’den kurtulmak mümkün müdür?
Maalesef, şu ana kadar HIV enfeksiyonunu büsbütün ortadan kaldıran bir tedavi yahut usul bulunmamaktadır. Lakin, antiretroviral tedavi (ART) ismi verilen ilaçlar, HIV’in çoğalmasını denetim altına almakta ve bağışıklık sisteminin zayıflamasının önüne geçmektedir. Bu tedavi, virüs yükünü azaltarak hastalığın ilerlemesini yavaşlatırken bireyin ömür kalitesini de arttırır.
Tedaviye erken başlamak ve nizamlı olarak kullanmak, hastalığın ilerlemesini denetim altına alırken bir yandan da bulaşma riskini azaltır. Tedavi cinsel yolla bulaşın önlenmesinde %99, damardan ilaç kullanımı ile bulaşın önlenmesinde %74 tesirlidir.
Dünyada öbür hastalıklar için yapılan kemik iliği/kök hücre transplantasyonu sonrası bedeni virüsten büsbütün temizlenmiş 5 olgu (Berlin, Londra, New York, California ve Düsseldorf olguları) kelam konusu ise de prosedürün riskleri nedeni ile bir tedavi yolu olarak benimsenmemiştir.
Düzenli sıhhat denetimi ve test: Cinsel ömür başlangıcı ile birlikte en az yılda bir defa jinekolojik-ürolojik muayene ve cinsel yolla bulaşan hastalıklar açısından denetim gereklidir.
Düzenli tedavi: Enfekte bireye düşen yalnızca tedavisini birçok vakit günde 1 tablet olmak üzere tertipli almak ve böylelikle kandaki virüs yükünü saptanamayacak seviyeye düşürerek bulaştırıcılığı ortadan kaldırmak.
Ayrımcılığa hayır: Bireylerin toplumda damgalanacağı ve ayrımcılığa maruz kalacağı telaşı taşımadan özgürce test yaptırabilecekleri ve böylelikle faal tedaviyi uygulayabilecekleri şartları sağlayabilmeliyiz. Böylelikle bulaştırıcılığın azaltılmasına dayanak olabiliriz.
Editöre not
AIDS’in Türkiye ve Dünya’daki durumu nedir?
İlk sefer 1981 yılında tanımlanan İnsan Edinsel İmmunyetmezlik Virusu (Human Immunodefficiency Virus; HIV) süratle tüm dünyada yayılarak pandemi halini almış ve 2000’li yıllarda doruğa ulaşmıştır. Başlangıçtan itibaren üzerinde en fazla araştırma yapılan husus olarak geliştirilen aktif tedaviler ve bu tedavilerin dünyadaki enfeksiyonun merkezi pozisyonunda olan Afrika’ya da ulaştırılması ile artış suratı ve vefat kıymetli ölçüde azaltılabilmiştir.
Dünyada 2022 yılı içinde 1.3 milyon beşere HIV bulaşmış; 630 bin kişi HIV bağlı nedenlerle hayatını kaybetmiştir. Evvelki yıllarda lisana getirdiğimiz sayılara nazaran bu sayılar daha optimist olmamızı sağlamaktadır.
Tüm dünyada pek çok bölgede 2020-2022 yılları ortasında HIV enfeksiyonu %14-57 oranında azaltılabilmiştir. Lakin ülke olarak farkında olmamız gereken değerli nokta Latin Amerika’da bu müddette %8, Doğu Avrupa ve Orta Asya bölgesinde %49 ve ülkemizin de içinde olduğu Orta Doğu ve Kuzey Afrika bölgesinde %51 artış gösterdiğidir. Türkiye’de de 2019 prestiji ile 2010’a nazaran 4 kat artış saptanmış sonraki yılda da artış devam etmiştir. 2020 ve 2021 yıllarında COVID bağlantılı olduğu düşünülen azalma saptandı ise de şimdi bilmediğimiz 2023 sayıları ile eski suratına ulaşacağı beklenmektedir. Geçen yılın resmi sayılarına nazaran Türkiye’de 15 Kasım 2022 tarihine kadar 36.630 bireye teşhis konmuştur. Erkek cins ve 20-49 yaş ortası şahıslar çoğunluktadır. Heteroseksüel cinsel yolla bulaş %30, Homoseksüel/biseksüel bağ ile bulaş %13’ünü oluşturmaktadır. Lakin maalesef %55 olguda bulaş yolu bilinmemektedir.
Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı
