Yakın vakte kadar doğurganlığın korunması ütopik bir kavram olarak görülürken son yıllarda süratle gelişen teknoloji ile yeni klinik uygulamalar ortasında yerini aldı. İleri yaş, kanser tedavisi planlanan, bağışıklık sistemi (otoimmün) hastalıkları olan bayanlarda doğurganlığın korunması gerekebileceğini söyleyen Liv Hospital Bayan Hastalıkları, Doğum ve Tüp Bebek Uzmanı Op. Dr. Kemal Atasayan tesirli tedavi yönntemlerinden bahsetti.
Doğurganlığın korunması nedir?
Hastaların gelecekteki üreme talihlerini müdafaalarına yardımcı olmak hedefiyle yapılan tıbbi uygulamalardır.
Hangi durumlarda doğurganlığın korunması gerekebilir?
Yaş en kıymetli faktörlerden biridir: Zira birçok bayan mesleği nedeniyle ya da gerçek eşle tanışmadığı için doğum yapmayı erteler. Her bayanın doğduğunda yumurtalıklarında yaklaşık 1-2 milyon oosit (yumurta) bulunur ve yaşla birlikte azalarak ergenlik çağında yaklaşık 400.000’e kadar düşer. Doğurganlık 37 yaşından sonra keskin bir formda azalır ve bilhassa 40 yaş ve üzerinde hamile kalmak değerli ölçüde zorlaşır zira yumurtaların hem sayısı hem de kalitesi düşer. Bu nedenle bayanlar ileride kullanmak üzere yumurtalarını dondurabilir.
Kanser üreme organlarını etkileyebilir veya yumurtalıklardaki hasar kemoterapi yahut radyoterapinin çeşidi ve dozundan kaynaklanabilir. Günümüzde kanser için geliştirilen tesirli tedavi protokolleri göz önüne alındığında, hastaların çoğunluğu hastalıklarından kurtulabilmekte ve bu da gelecekteki doğurganlık seçeneklerini kemo yahut radyoterapinin potansiyel ziyanlı tesirinden müdafaayı çok kıymetli hale getirmektedir.
Doğurganlığın azalmasına neden olabilecek en değerli risk faktörleri:
- Kemoterapi: Üreme organları, bilhassa yumurtalıklar, kemoterapi üzere tedavilere karşı son derece hassastır. Kimi ilaçlar yumurtalık yahut testis hasarına neden olabilir. Bu ilaçlar kanser hücrelerini öldürmenin yanı sıra yumurta ve sperm hücrelerini de öldürebilir.
- Radyoterapi: Bu tedavide kanser hücrelerinin DNA’sına ziyan vermek için yüksek güçlü X-ışınları, gama ışınları ve/veya yüklü parçacıklar kullanılır. Radyasyon bölgesi üreme organlarına yakınsa doğurganlığı etkileyebilir. Kemik iliği nakli hazırlığı için tüm beden ışınlaması da doğurganlığı tesirler.
- Cerrahi tedavi: Üreme organlarının cerrahi olarak çıkarılması, oositleri ve embriyoları kriyoprezerve etmedikçe bir bayanın gebe kalmasını zorlaştırabilir yahut imkansız hale getirebilir. Kanser nedeniyle yumurtalıkları alınanacak yahut öteki bir patolojiye bağlı yumurtalık cerrahisi yapılması planlanan bir bayan, gelecekte çocuk sahibi olma talihini korumak için ameliyattan ve tedaviden evvel yumurtalarını dondurmalıdır.
- Geç yaşlarda çocuk doğurma isteği: Değişen ömür şartlarına bağlı artık aile kurma yaşı ilerlemekte ve birinci doğumların 35 yaşından sonra gerçekleşmesi giderek yaygınlaşmaktadır. Bir bayanın doğurganlığı her geçen yıl azaldığı için, birçok kişi 30’lu ve 40’lı yaşlarının sonlarında aile kurabilecekleri umuduyla doğurganlığın korunmasını düşünmektedir.
- Otoimmün hastalıklar: Romatoid artrit üzere kimi otoimmün hastalıklar bir bayanın yahut erkeğin doğurganlığına ziyan verebilir.
Doğurganlığın korunması için ne vakit doktora başvurmak gerekir?
Doğurganlığını tamamlamamış hastalar risk faktörlerinden rastgele birine sahip olduğunda en kısa vakitte konunun uzmanıyla görüşmelidir. Bu hem erkekler hem de bayanlar için geçerlidir. Doğurganlık tedavileri vakit ve planlama gerektirir ve tedavinin öbür tıbbi takımlarla koordine edilmesi gerekebilir.
Doğurganlığı korumak için ne tıp tedaviler kullanılır?
- Embriyo kriyoprezervasyonu (Embriyo dondurma): Bu prosedürle hasta, yumurtalıkların birden fazla yumurta geliştirmesi için uyarılması, bunların toplanması ve akabinde embriyo oluşturmak için sperm hücreleriyle birleştirilmesiyle başlayan bir in-vitro fertilizasyon döngüsünden geçer. Embriyolar daha sonra kriyoprezervasyon sırasında buz kristallerinin ziyan görmesini önlemek için kriyoprotektan hususlarla muamele edilir ve ileride kullanılmak üzere koruma edilir.
- Oosit kriyoprezervasyonu (Yumurta dondurma): Bu prosedür için, hastalar birden fazla yumurta geliştirmek için yumurtalık stimülasyonuna tabi tutulur ve bu yumurtalar toplandıktan sonra dondurularak saklanır.
- Yumurtalık dokusu kriyoprezervasyonu: Bazı kanser çeşitleri nedeniyle acil tedaviye gereksinim duyan ve hiç bekleyecek vakti olmayan hastalarda tek seçenek yumurtalık dokusunu dondurmaktır. Bu prosedürle yumurtaların bulunduğu yumurtalık kortikal dokusunu çıkarılır ve bu doku daha sonra hastanın muhtaçlığı olana kadar dondurulabilir.
- Sperm kriyoprezervasyonu (Sperm dondurma): Yumurta ve embriyolara misal bir süreçle spermler de dondurularak saklanabilir. Sperm daha sonra hasta babalık için hazır olunca kullanılır.
Ülkemizde de doğurganlığın korunması gayesiyle üreme hücre ve dokularının saklanmasının yasal prosedürleri yönetmelikle belirlenmiştir. Buna nazaran kemoterapi ve radyoterapi üzere üreme hücrelerine ziyan veren tedaviler öncesinde, üreme işlevlerinin kaybedilmesine yol açacak olan ameliyatlar (Yumurtalıkların alınması gibi) öncesinde ve düşük over rezervi olup şimdi doğurmamış yahut aile hikayesinde erken menopoz kıssası olanlarda bu prosedürler uygulanabilir.
Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı
