Nisan ayında elektrik piyasasında ihtilal bekleniyor

 Elektrik piyasası ile ilgili kulis bilgilerine nazaran, kamuya ilişkin Elektrik Üretim Anonim Şirketi (EÜAŞ) santrallerinin de özelleştirme kapsamına alınarak özelleştirilmesi planlanıyor. Bir öteki taraftan meskenlerde maliyet bazlı tarifeye geçiş konuşuluyor. Bu hazırlıkların tamamlanmasının ise 2024 yılının nisan ayını bulması bekleniyor. Karşılaştırma sitesi encazip.com’un kurucusu, güç ekonomisti ve tasarruf uzmanı Çağada Kırım, elektrikte tam özgür piyasaya geçisin habercisi olan bu durumu kıymetlendirdi.

Elektrik piyasasında uzun vakittir sessiz fakat derinden bir kriz yaşanıyor. Bir taraftan kaybolan yatırımcı itimadı yine kazanılmaya çalışılırken başka taraftan çapraz sübvansiyon denilen formülle mesken abonelerinin elektrik maliyetleri ticarethane ve sanayi abone kümesine yükleniyor. Bu da çarpan tesiriyle enflasyona hayli yüksek bir oranda yansıyor. Kulislerde yeni iktisat kurmaylarının elektrik piyasasında da daha istikrarlı ve düzgün bir yapıya geçiş için hazırlık yaptıkları bununla birlikte de kamuya ilişkin Elektrik Üretim Anonim Şirketi (EÜAŞ) santrallerinin de özelleştirme kapsamına alınarak özelleştirilmesi planlanıyor. Tüm bu gelişmeler elektrikte tam özgür piyasaya geçişin habercisi olarak bedellendiriliyor. Hazırlıkların tamamlanmasının ise Nisan 2024’ü bulması bekleniyor.

İlk neşter çapraz sübvansiyona

Çapraz sübvansiyon, bir abone kümesinin gerçek elektrik maliyetinin bir kısmının, bir öteki abone kümesine yansıtılması manasına geliyor. Ülkemizde de şu anda çapraz sübvansiyon metodu uygulanıyor ve konutların elektrik maliyeti, sanayi ile ticarethane abone kümesine yükleniyor. Üretilen elektriğin maliyeti birebir olmasına karşın meskenlerde elektrik 0.482 TL/kWh’den, iş yerlerinde ise 2.83 TL/kWh’den kullanılıyor. Bu ortadaki astronomik fark, çapraz sübvansiyonun ne kadar yüksek düzeye geldiğini ver artık sürdürülebilirliğini kaybettiğini açıkça gösteriyor.

Meskende maliyet bazlı tarife enflasyonu yüzde 10 düşürür

Çapraz sübvansiyon uygulamasının kalkmasını ve konutlarda maliyet bazlı tarifeye geçişi yorumlayan encazip.com kurucusu, güç ekonomisti ve tasarruf uzmanı Çağada Kırım şunları söyledi:

“Öncelikle şunu söylemek gerekir ki konutların maliyetini sübvanse etmek için sanayiciye ve iş yerlerine yüklenen her 1 TL, tüketiciye market alışverişinde ve öteki harcamalarında 11 TL olarak geri dönüyor. Yani bu sistem zincirleme tesir ile fiyatları ve dolayısı ile enflasyonu yükseltiyor. Çapraz sübvansiyonun kalkması ve elektriği tüketenin, maliyetine katlanması enflasyonda bizim hesaplarımıza nazaran üç ay içinde 10 puanlık bir düşüş manasına geliyor. Tabi lafı eğip bükmeye gerek yok, bu sistemle yaklaşık 1,1 TL olan mesken elektrik fiyatı zamlanacak ve bugünün maliyetlerine nazaran 2 TL civarına çıkacak. Tabi bu çok büyük bir reaksiyon ile karşılanacak fakat tüketiciler bir, iki ay sabrettiklerinde satın aldıkları mal ve hizmetlerin fiyatlarının kıymetli ölçüde düştüğünü görecek ve kısa vadede bu işten vatandaş çok karlı çıkacak. Resmi bir açıklama yapılmamış olsa da alınan kulis bilgileri doğrultusunda bu kararı, tüketicilerin ve ülke ekonomimizin çıkarları açısından sonuna kadar destekliyoruz.”

Elektrik, tüm eserlerin hammaddesi

Şu anda Türkiye’deki elektrik santrallerinin yaklaşık yüzde 90’ı özel kesime, yüzde 10’u ise kamuya ilişkin. Kamuya ilişkin elektrik santrallerinin özelleştirme kapsamına alınması ve özelleştirilmesi piyasadaki iki başlı yapıyı da düzelterek tam özgür piyasaya geçişi sağlayacak. Gelişmiş ülkelerde olduğu üzere devlet üretici değil, denetleyici ve regüle edici role sahip olacak. Elektrik üretim şirketlerinin özelleştirilmesini de yorumlayan Kırım şöyle konuştu:

“2001 yılında bir karar alındı ve elektrik piyasası özgürleşme yoluna girdi. Lakin bir mühlet sonra, özgürleşmede yolun yarısı geçildikten sonra tam hürlük sekteye uğradı. Bunun sonucunu da zati geçtiğimiz yılların ekonomik datalarında görüyoruz. Elektrik tüm eserlerin hammaddesi, dolayısı ile elektrik fiyatı tüm ekonomiyi etkiliyor.”

“Hem özgür hem devletçi siyaset olmaz”

Kamuya ilişkin elektrik şirketlerinin özelleştirilmesinin yararlarını aktaran Kırım, “Burada ideolojik olarak yaklaşmadan açıkça şunu söylüyorum, ya elektrik büsbütün devlet denetiminde olmalı ya da büsbütün özgür olmalı. Ortada kalan rastgele bir model son derece olumsuz sonuçlar doğuruyor. Devletin az da olsa elektrik üretimine sahip olması piyasadaki istikrarları bozuyor çünkü kimse devletle rekabet edemez, hür piyasanın tabiatına ters. Kimi şahısların bu özelleştirmelere şiddetle karşı çıkmasını şaşkınlıkla izliyorum. Zira esasen çoğunluğu özelleşmiş bir piyasada, kamunun elinde 3-5 santral kalmasının yararı olmayacağı üzere ziyanı olur. Bu iş mühendislerin değil ekonomistlerin yorumlayabileceği bir iş. Dolayısı ile vatandaşların, ekonomistlerin söylediklerini dikkate almaları gerekir.” halinde konuştu.