Son yıllarda dünyada ve ülkemizde en çok konuşulan kavramlardan biri olan ‘Unutulma Hakkı’, kişinin mahremiyetinin ve haklarının korunması hedefiyle dijital arşivde yer alan bilgi ve içeriklerin silinmesini isteme hakkı manasına geliyor. Bu bahiste öncü sayılabilecek projelerden birini Prof. Dr. Elif Korap Özel ve Doç. Dr. Şükran Pakkan ile birlikte gerçekleştiren, Ege Üniversitesi (EÜ) İrtibat Fakültesi Gazetecilik Kısmı öğretim üyesi Prof. Dr. Şadiye Deniz, ‘Unutulma Hakkı’ kavramını anlattı.
‘Unutulma Hakkı’nın, temel bir insani hak olduğunu, bu hakkın yaşadığımız dijital kültür çağında bir ihtiyaç olarak ortaya çıktığını söyleyen Prof. Dr. Deniz, “Eskiden unutulmayı istemeyen insan, artık dijital mecralarda kendisi hakkında yer alan olumsuz temsiller yüzünden unutulmayı bir hak olarak talep ediyor. Bu bir ihtiyaç. Burada V. Reding’in ‘Tanrı affeder, internet asla’ kelamına atıf yaparak başlamak isterim. Dijital mecralarda uzun vakitler geçiriyoruz ve burada nasıl bir insan olduğumuz, gerçekteki kimliğimiz kadar değerli bir hale geldi. Dijital kimliğimizi kendimiz tayin etmek ve inşa etmek istiyoruz, talihe bırakmak istemiyoruz. İşte bu bağlamda unutulma hakkını, kişinin dijital hafızada kendisiyle ilgili olan bilgi ve bilgilerin silinmesini isteme hakkı olarak tanımlamak mümkün. Yani artık denetim etme bahtımızın kalmadığı kendimiz hakkındaki dijital arşivdeki haberleri, paylaşımları, yorumları ve tüm içerikleri kapsıyor unutulma hakkı. Bu mevzuyla ilgili iki farklı perspektif var. Birincisi, hukukçuların daha çok lisana getirdiği bir görüş olarak; bu hak, bir insan hakkıdır ve yasal olarak da var olmalıdır. İkinci görüş ise gazetecilerin temkinli yaklaşımını ve kaygılarını barındırıyor ve rastgele bir bilginin/haberin arşivden silinmesinin tarihî sürekliliği kesintiye uğratacağını lisana getiriyor. Bu durumun habercilik açısından doğuracağı sakıncalara vurgu yapıyor. Avrupa’daki unutulma hakkı uygulamalarında haberin linkinin kaldırılması, haberin anonimleştirilmesi, kişinin ismiyle haberin kontağının kesilmesi üzere çeşitli versiyonlar uygulanıyor. Unutulma hakkı, Avrupa ülkelerinde var olan bir hak ve aslında temel bir insan hakkı. İnsan hakkı olarak düşünülmesinin nedeni, herkes kusur yapabilir ve istisnai durumlar dışında bu yapmış olduğu kusurun bedelini kalan hayatında da ödemeye devam etmemeli saiği yatıyor” dedi.
“Özne çocuk ise unutulma hakkı istisnasız uygulanmalı”
Türkiye’de unutulma hakkı ismi altında yasal bir düzenlemenin olmadığını tabir eden Prof. Dr. Deniz, “Ülkemizde iki yıl evvel yapılan regülasyonlarla birlikte ferdî dataların korunmasıyla ilgili kıymetli adımlar atıldı. Bu mevzuyla ilgili şahıslar, Ferdî Dataları Müdafaa Şurasına ya da Sulh Ceza Hâkimliğine müracaat yapabilir. Oradaki en temel kriter ise Avrupa Adalet Divanının kriterlerinde olduğu üzere bu dataların kişinin yaşantısını olumsuz etkileyeceğine mahkemenin hükmediyor olması. Haberin dijital arşivden silinmesi ile ilgili kırmızıçizgi sayılabilecek hususlar bulunuyor; bunlardan en başında haberin öznesinin çocuk olması geliyor. Çocuğun bahis olduğu haberlerde unutulma hakkı istisnasız bir biçimde uygulanmalı. Bunun yanında, intihar, tecavüz, bayanın kurban olarak gösterildiği haberler için de unutulma hakkı kullanılabilmeli. Ayrıyeten haberde kamu faydasının artık kalmaması, bahsin yeniliğini yitirmesi, kişinin kalan hayatını olumsuz etkileme potansiyeline sahip haberler için unutulma hakkı olay bazında kıymetlendirilerek uygulanabilir. Unutulma hakkının suistimale uğramaması için temkinli yaklaşılabilecek durumlar da kelam konusu olabilir. Örneğin; haberin kamuya mal olmuş bireylerle ilgili olması, haberin silinmesi durumunda tarihi sürekliliğin kesintiye uğrayacağı durumlarda olay bazında bir kıymetlendirme yapılması daha uygun görünüyor” diye konuştu.
“Unutulma Hakkı genel değil, istisnai bir hak”
Prof. Dr. Deniz, “Unutulma hakkı, gerçek ve kanuna uygun bir biçimde yayılmış olan haberler için geçerli. Biz burada şunu anlıyoruz. Düzmece bir haber yapılmışsa ve bu kanıtlanmışsa bu haber hakkında unutulma hakkına başvuramıyoruz. Bu nedenle her olay, kendi bağlamında ve özelinde bedellendiriliyor. Avrupa Adalet Divanının belirlemiş olduğu muhakkak kriterler elbette var; habere erişimin kısıtlanmasıyla ilgili kimi haberin ünlü ve kamuya mal olmuş bireylerle alakalı olmaması, haberin yeniliğinin yitirmesi ki bu mühletin 10 yıl olarak öngörülmüş üzere. Lakin yeniden de unutulma hakkının istisnai bir hak olduğu unutulmamalı, yani her olay kendi içerisinde değerlendirilmeli. Burada habercilik etiğine vurgu yapmak gerekiyor. Bir haber aslında meslek etiği unsurları gözetilerek yazılıyorsa, zati pratikte bu uygulamaya gerek kalmayacak” diye konuştu.
Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı
